Bisikletlerde Göbek Vitesleri

Bu yazıda sizlere, özellikle Japonya ve Hollanda seyahatlerimde gördüğüm bir donanımdan bahsedeceğim: Göbek vitesleri.

Bu viteslerle tanışmam bir hayli garipti. Yurt dışında kiraladığım ilk bisiklette vites dişlilerinin olmadığını görmediğimde epey üzülmüştüm; ancak Hollanda'da olduğumdan her yer düzdü ve bu yüzden düşük vites oranına ihtiyacım olmadığından teselli bulmuştum. Dahası, diğer insanların bisikletlerine baktığımda da hiç vites dişlileri görmüyordum. Hepsi adına fixed-ratio denen tek vites bisikletliler gibi görünüyordu, en pahalıları bile. Açıkçası yadırgamıştım.

Bununla birlikte, bisikletin tepesine çıkmamdan dakikalar sonra gidonda yuvarlak bir vites halkası farkettim, farkeder farketmez de çevirdim. O da ne? Vites değişmişti!

Hemen kendimi aşağıya atıp incelemeye başladım. Tam da tahmin ettiğim gibiydi, o göbeğin çok hafif şişkin olmasının sebebi içinde dinamo olması değil, planet dişlilerin olmasıydı.

Şekil 1: Planet Dişlilere Bir Örnek

Çalışma prensibini genel olarak tahmin ediyordum ancak tüm detaylarını araştırmayı Türkiye'ye dönüşümden sonrasına bırakarak bu "sürekli tork aktarım" elemanının sürüş keyfini çıkarmaya çalıştım. Şimdi ise size aslında yurt dışında yaygın olarak bilinen iki sistemi anlatacağım: NuVinci ve Shimano Alfine. Temelde çalışma prensipleri benzer olmasına rağmen karmaşıklık düzeyleri farklı. (Tabii ki Japonlar yine kendilerini belli ediyor)

NuVinci

NuVinci Vitesler aslında çok basitçe tasarlanmış bir sistem. Aşağıdaki şekil ve videoda da görebileceğiniz gibi sistem iki dış halka, bir kaç küreden oluşan ve sağa sola kayabilen bir bilezik ve bir de bu bileziğe kılavuzluk eden göbekten oluşuyor.

Şekil 2: NuVinci Vitesi Çalışma Prensibi

Kürelerin bilezik yardımıyla soldan sağa kaymasıyla birlikte dışta kalan halkaların temas yarıçapı değişiyor ve bu sayede tork aktarım oranları farklılaştırılabiliyor. Aşağıdaki video izlenerek çalışma prensibi daha detaylı bir şekilde anlaşılabilir.

Video 1: NuVinci Vitesi Çalışma Prensibi

Shimano Alfine Internal 

"Japonlar yapar da basit birşey yaparlar mı?" sorusu bir kez daha kendini gösteriyor bu başlık altında, zira otomatik vitesli bir arabanın vitesinden hallice bir vites tasarımını standart bir bisiklet göbeğine sığdırmayı başarmışlar. Bu kez gerçekten planet dişlileri ve güneş dişlilerini sistemde görmek mümkün; sistemde vites geçişleri göbek dişlerin, döner kavramaların ve planet dişlileri taşıyan bileziklerin ayrı ayrı veya birlikte kilitlenmesi -veya serbest bırakılması-  esasına dayanmaktadır.

Şekil 3: Shimano Alfine 11 Vitesli Göbek

Aşağıdaki videoya bakarak ne kadar kompleks -ama bir o kadar da mantıklı- bir yapıya sahip olduğunu da net bir şekilde görebiliyoruz.

Video 2: Shimano Alfine 11 Vitesli Göbek

Göbek Viteslerin Avantajları ve Dezavantajları

Neden göbek vites alınmalı sorusunun cevabına gelirsek birkaç sebep sıralamak mümkün:

• Tam bakımsız olduğundan sorun çıkarma ve tamir gerektirme olasılığı düşük,
• "Sürekli tork aktarım" organı olduğundan vites geçişleri hissedilmez,
• Orta göbek ile bağı olan zincir yalnızca dek bir dişli etrafında döneceğinden aşınmaz, normal kaset dişlilerdeki gibi bir yıpranma meydana gelmez,
• Kayıpsız güç aktarımı sağlar.

Neden alınmamalı sorunun cevapları da aslında yukarıdaki cevaplarla ilişkili:

• Pahalı, epey pahalı,
• Tam bakımsız olsa da sıkıntı oluşması halinde tamirini yapması ya da tamirinden anlayan birini bulması zor.

Sonuç olarak imkanı olanların kesinlikle alıp denemeleri gereken bir vitestir diye düşünüyorum. Bununla birlikte daha çok şehir içindeki bisikletlilerin kullanmasını tavsiye ediyorum; özellikle tur bisikletçilerinin kesinlikle işine gelmeyeceğini ve olası bir problemde dağın başında çaresiz bırakabileceğini düşünüyorum.

Hepinize bol bisikletli günler diliyorum. Bir sonraki yazıma dek hoşça kalın.